ژاپن، به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در فناوری، نقش قابل توجهی در توسعه اقتصادی و اجتماعی ایفا کرده است. این کشور از طریق نوآوری‌های تکنولوژیکی در حوزه هایی نظیر روباتیک، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا، توانسته است به یکی از قدرت های اقتصادی جهان تبدیل شود. نقش بسزای فناوری در پیشرفت ژاپن نه تنها در حوزه اقتصاد، بلکه در بهبود کیفیت زندگی و استانداردهای اجتماعی این کشور نیز مشهود است.
Matsumoto, T. (1999). “Japan’s Economic Miracle: Underlying Factors and Strategies” – International Journal of Business and Social Science. Retrieved from www.lehigh.edu/~rfw1/courses/1999/spring/ir163/Papers/pdf/mat5.pdf
ژاپن چگونه به قله های فناوری رسید؟
نگاهی به تاثیر فناوری بر توسعه یافتگی ژاپن
مهناز کرمی
نویسنده
دانشجوی دکتری رشته جامعه‌شناسی و عضو هیأت‌مدیره انجمن آشنا
اگر می پسندید به اشتراک بگذارید.
تاریخچه و زمینه های توسعه فناوری در ژاپن
آغاز توسعه فناوری در ژاپن به دوران میجی (1912- 1868) بازمی‌گردد، دوره ای که این کشور با الهام از فناوری های غربی، فرآیند مدرنیزاسیون را آغاز کرد. سرمایه گذاری در حوزه هایی نظیر راه آهن، صنایع کشتی سازی، تلگراف، زیربنای پیشرفت فناوری و اقتصاد این کشور را فراهم کرد. این روند نه تنها باعث ایجاد زیرساخت های مدرن شد، بلکه زمینه را برای بکارگیری نوآوری های داخلی در فناوری فراهم آورد.[1] پس از جنگ جهانی دوم، ژاپن راهبرد جدیدی برای بازسازی اقتصادی خود انتخاب کرد که به ویژه بر توسعه فناوری های الکترونیکی معطوف بود.
محصولاتی مانند ترانزیستورها و لوازم خانگی از جمله مهم‌ترین دستاوردهای این دوره به شمار می‌روند. از دهه 1980 میلادی به بعد، ژاپن در زمینه فناوری روباتیک و تولید تجهیزات الکترونیکی مصرفی نیز پیشرفت چشمگیری داشت. این دوره، همراه با معرفی نوآوری هایی در خودروسازی و تولید انبوه، نقطه عطفی در تاریخ فناوری ژاپن محسوب می شود. در این مقاله، به بررسی مراحل کلیدی تاریخ فناوری در ژاپن و عواملی که موجب پیشرفت آن شده‌اند، می پردازیم.
- دوران میجی و نوسازی[2]
پس از پایان دوره ادو (1603-1868)، ژاپن با چالش‌های جدی مواجه شد. در سال 1853، دریاسالار متیو پری از ایالات متحده به ژاپن سفر کرد و این کشور را مجبور به باز کردن درهای خود به روی تجارت جهانی کرد. این رویداد، نقطه عطفی در تاریخ ژاپن بود که منجر به آغاز دوران میجی شد. دولت میجی تصمیم گرفت تا با نوسازی کشور و جذب فناوری های غربی، قدرت اقتصادی و نظامی خود را تقویت کند. برای این منظور، دولت از دانشمندان و مهندسان غربی دعوت کرد تا به ژاپن بیایند و دانش خود را منتقل کنند. همچنین، دانشجویان ژاپنی به کشورهای غربی فرستاده شدند تا علم و فناوری را بیاموزند.
- تأسیس مؤسسات علمی و آموزشی
در دوران میجی، مؤسسات آموزشی جدیدی تأسیس شد که هدف آن ها آموزش علم و فناوری بود. دانشگاه توکیو (تأسیس 1877) به عنوان یکی از مهم ترین مراکز علمی کشور شناخته شد. همچنین، مدارس فنی و حرفه ای برای تربیت نیروی کار ماهر تأسیس شدند. این تغییرات آموزشی باعث شد که نیروی انسانی متخصص در زمینه های مختلف علمی و فنی تربیت شود و زمینه ساز پیشرفت های صنعتی در آینده گردد.
- انقلاب صنعتی
در اواخر قرن نوزدهم، ژاپن وارد مرحله ای از انقلاب صنعتی شد. دولت میجی با سرمایه گذاری در صنایع سنگین مانند فولاد، کشتی سازی و نساجی، تلاش کرد تا زیرساخت های اقتصادی کشور را تقویت کند. شرکت هایی مانند میتسوبیشی و میتسویی تأسیس شدند که نقش مهمی در توسعه صنایع ژاپن ایفا کردند. این شرکت ها با استفاده از فناوری های جدید غربی توانستند محصولات با کیفیت بالا تولید کنند و به بازارهای جهانی وارد شوند.
- پیشرفت های کلیدی در قرن بیستم
با ورود به قرن بیستم، ژاپن توانست در زمینه های مختلف فناوری پیشرفت های قابل توجهی داشته باشد:
الف) صنعت خودروسازی
صنعت خودروسازی یکی از موفق ترین بخش های اقتصادی ژاپن است. شرکت هایی مانند تویوتا، هوندا و نیسان با استفاده از روش های نوین تولید، مانند سیستم تولید ناب (Lean Production)، توانستند به رقبای جهانی تبدیل شوند.
ب) الکترونیک
ژاپن همچنین در صنعت الکترونیک پیشرفت های چشمگیری داشت. شرکت هایی مانند سونی، پاناسونیک و شارپ با تولید محصولات الکترونیکی با کیفیت بالا، بازارهای جهانی را تسخیر کردند. نخستین تلفن همراه دوربین دار بوسیله شرکت کیوسرا تولید شد که انقلابی در صنعت ارتباطات ایجاد کرد.
ج) رباتیک
ژاپن به عنوان یکی از پیشگامان رباتیک شناخته می شود. این کشور با توسعه ربات های صنعتی و خدماتی، نقش مهمی در اتوماسیون صنایع ایفا کرده است. ربات WABOT-1 که در سال 1970 ساخته شد، اولین ربات اندروید جهان بود که قابلیت برقراری ارتباط با انسان را داشت.
- سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه
دولت ژاپن همواره بر اهمیت تحقیق و توسعه تأکید کرده است. این کشور یکی از بالاترین سطوح سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه را دارد که باعث شده است تا شرکت ها بتوانند نوآوری های جدید را ایجاد کنند. در سال 2023، ژاپن در شاخص نوآوری جهانی سازمان جهانی مالکیت فکری رتبه سیزدهم را کسب کرد که نشان دهنده تعهد این کشور به توسعه علم و فناوری است.
- آینده نگری فناوری
در سال 1970، سازمان علم و فناوری ژاپن اولین آینده نگری در 30 سال آینده علم و فناوری را آغاز کرد. این آینده نگری شامل شناسایی روندهای کلیدی علمی و تکنولوژیکی بود که می توانستند بر توسعه اقتصادی کشور تأثیر بگذارند.
تاریخچه فناوری در ژاپن نشان دهنده یک سفر بلندمدت از نوسازی دوران میجی تا تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی جهانی است. فرهنگ کار سخت، سرمایه گذاری مستمر در تحقیق و توسعه، سیستم آموزشی قوی، و همکاری نزدیک بین دولت، صنعت و دانشگاه ها از عوامل کلیدی موفقیت ژاپن بوده‌اند. این کشور با تکیه بر نوآوری و تکنولوژی، همچنان به عنوان یک الگوی موفق برای کشورهای دیگر محسوب می شود.
فناوری و توسعه اقتصادی در ژاپن
ژاپن به ویژه پس از جنگ جهانی دوم با چالش های بزرگ اقتصادی روبه‌رو بود و نیاز به بازسازی سریع داشت. در این دوره، فناوری و نوآوری به عنوان عوامل اصلی در پیشرفت کشور شناخته شدند. سرمایه گذاری های عظیم دولت در تحقیق و توسعه در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، زمینه ساز تحولاتی عظیم در صنایع مختلف از جمله الکترونیک، خودرو و رباتیک شد. شرکت هایی نظیر سونی، تویوتا و هوندا نه تنها در بازار داخلی، بلکه در بازارهای بین‌المللی نیز پیشتاز بودند، که به طور قابل توجهی به توسعه اقتصادی ژاپن کمک کرد.[3] این روند، همچنین باعث شکل گیری فرهنگ نوآوری در داخل کشور شد. اصولی مانند «کایزن»[4] که به معنای بهبود مستمر است، در بخش های مختلف صنعتی به ویژه در تولید و ساختارهای سازمانی در ژاپن رواج یافت و موجب شد که این کشور بتواند مزیت رقابتی خود را حفظ کرده و در بازارهای جهانی به برتری برسد.
تأثیر فناوری بر توسعه اقتصادی و اجتماعی[5]
- صنایع روباتیک: موتور رشد اقتصادی
ژاپن مدت ها است که جایگاه برجسته ای در بازار روباتیک جهانی دارد. تقریباً نیمی از تولید روبات های صنعتی جهان در این کشور اتفاق می افتد. شرکت های پیشروی ژاپنی نظیر Fanuc و Yaskawa در صنایع روباتیک پیشتاز بوده و تولیدات پیشرفته خود را در بخش هایی مانند خودروسازی، تولید تجهیزات صنعتی و حتی مراقبت های بهداشتی به‌کار گرفته اند. از جمله مزایای مهم این دستاوردها می توان به افزایش بهره وری و کاهش وابستگی به نیروی کار انسانی، به ویژه در مواجهه با کاهش نرخ زاد و ولد و پیر شدن جمعیت ژاپن اشاره کرد.
- هوش مصنوعی و اینترنت اشیا
ژاپن با بهره گیری از فناوری های هوش مصنوعی و اینترنت اشیا در سال های اخیر توانسته است جایگاه خود را در حوزه فناوری های پیشرفته تقویت کند. کاربرد این فناوری ها در زیرساخت ها، از تحلیل کلان‌داده ها در صنعت داروسازی گرفته تا اتوماسیون فرآیندهای تولیدی در صنایع خودروسازی، همگی به افزایش بهره وری و رقابت پذیری این صنایع انجامیده اند.[6] اینترنت اشیا نیز با ایجاد بسترهای هوشمند در صنایع مختلف، مانند کشاورزی و حمل و نقل، موجب تحولاتی شگرف در تولید و زنجیره تأمین شده است. به‌عنوان مثال، سیستم های کشاورزی هوشمند در ژاپن با استفاده از IOT یا اینترنت اشیاء توانسته اند بازدهی تولید را افزایش دهند.[7]
- زیرساخت های فناوری و بهبود سطح زندگی
ژاپن با توسعه سیستم حمل و نقل پیشرفته، از جمله قطارهای سریع‌السیر (شینکانسن) و سیستم های اینترنت پرسرعت، زندگی روزمره شهروندان را بهبود بخشیده است. این نوآوری ها، علاوه بر تأثیرات مثبت اقتصادی، به ارتقای استاندارد زندگی و دسترسی بهتر به خدمات در ژاپن کمک کرده‌اند.
نقش آموزش در توسعه فناوری
نظام آموزشی ژاپن از عوامل کلیدی پیشرفت فناوری این کشور است. سرمایه گذاری مستمر در آموزش علوم پایه و تکنولوژی موجب تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص شده است. مدارس و دانشگاه های ژاپنی در پرورش محققان و مهندسانی پیشرو در حوزه های مختلف فناوری نقش بسزایی داشته اند. به‌ویژه آموزش فنی و حرفه‌ای در سطوح مختلف به تقویت مهارت های نیروی کار کمک کرده است. تأکید بر فناوری در نظام آموزشی ژاپن یکی از عوامل رشد اقتصادی این کشور بوده و نتایج آن در افزایش بهره وری صنایع قابل مشاهده است. [8]
فناوری و روابط بین‌الملل
یکی دیگر از جنبه های کلیدی ارتباط فناوری و توسعه در ژاپن، تأثیر آن بر روابط بین الملل است. در دهه های گذشته، ژاپن از کشوری که عمدتا به واردات فناوری وابسته بود، به یکی از پیشروترین کشورهای جهان در زمینه نوآوری و تولید فناوری تبدیل شد. این تحولات نه تنها در سطوح صنعتی داخلی، بلکه در سطح جهانی نیز به شدت بر روابط ژاپن با دیگر کشورها تأثیر گذاشت. ژاپن با کشورهایی همچون ایالات متحده، به ویژه در زمینه های تحقیق و توسعه و تجارت فناوری، همکاری های استراتژیک زیادی داشته است. این همکاری ها باعث شده که ژاپن به یکی از صادرکنندگان اصلی مالکیت فکری و فناوری های نوآورانه تبدیل شود. این رشد سریع در تعداد ثبت اختراعات و نوآوری های ژاپنی، به ویژه در عرصه هایی چون رباتیک، تولید هوشمند و خودرو، نشان دهنده ارتقای توانمندی های این کشور در حوزه های فناوری است.[9]
نتیجه‌گیری
فناوری در ژاپن به عنوان عامل کلیدی توسعه اقتصادی و اجتماعی، نقشی انکارناپذیر داشته است. از تاریخچه فناوری این کشور گرفته تا بهره وری در صنایع مختلف و مواجهه با چالش های کنونی، فناوری به عنوان محرک اصلی پیشرفت عمل کرده است. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، همراه با ارتقای آموزش و تقویت نوآوری، ابزارهایی هستند که ژاپن می تواند برای مقابله با چالش های آینده و حفظ رهبری خود در جهان فناوری از آن‌ه ا استفاده کند.
پانوشت ها
[1]– Wikipedia Contributors. (2023, February 14). “A History of Japanese Science and Technology” – Japan Society for the Promotion of Science Publications.
Retrieved from www.en.wikipedia.org/wiki/History_of_science_and_technology_in_Japan
[2]– Matsumoto, T. (1999). “Japan’s Economic Miracle: Underlying Factors and Strategies” – International Journal of Business and Social Science.
Retrieved from www.lehigh.edu/~rfw1/courses/1999/spring/ir163/Papers/pdf/mat5.pdf
[3]– www.japan-dev.com/blog/the-history-and-future-of-technological-innovation-in-japan
[4]– Kaizen
[5]– Kuroda, H. (1991). “The Rise of Japan: The Role of Technology in Economic Development” – Journal of Economic Perspectives, , 5(3), 3-22.
Retrieved from www.sciencedirect.com/science/article/pii/004873339190039S
[6]– Tanaka, Y. (2021). “Innovation and Technology in Japan: Past, Present, and Future” – Research Policy Journal. In J. Smith (Ed.), Advances in Japanese Technology (pp. 45-67). Oxford University Press. Retrieved from:
japan-dev.com/blog/the-history-and-future-of-technological-innovation-in-japan
academic.oup.com/book/52153/chapter/421072195