هوش مصنوعی به یک ابرهوش تبدیل خواهد شد. ما باید به نحوه توسعه آن توجه داشته باشیم و اطمینان حاصل کنیم که با منافع بشریت همسو است.
بیل گیتس
بنیانگذار مایکروسافت
هوش مصنوعی؛ تهدید یا فرصت؟
درباره جایگاه هوش مصنوعی در جامعه ایران
سپهر ساغری
نویسنده
سردبیر
اگر می پسندید به اشتراک بگذارید.
نه اعتراض، نه اعتصاب، نه مطالبه دست مزد بیشتر یا ساعات کاری کمتر و نه تغییرات خلق و خو! در مقابل مهارت بیشتر، سرعت و دقت بالاتر آن هم بدون گله گذاری! در مورد چه چیزی صحبت می کنیم؟ هوش مصنوعی! فناوری که از ماشین خودران تا ربات جراح های خودکار را به تسخیر خود درآورده است. اگر تا دیروز در حدود کتاب ها یا فیلم های علمی تخیلی شاهدش بودیم امروز هوش مصنوعی تا جایی پیش رفته که در کالبد استاد در دانشکده کامیپوتر دانشگاه هاروارد تدریس می کند![1] در مقام موتور جستجو مانند چت جی پی تی به طیف وسیعی از سوالات کاربران در حوزه های مختلف پاسخ می دهد و از همه مهم تر می تواند روز به روز بیشتر بیاموزد!
چنین فناوری هم فرصت است و هم تهدید، به ویژه اگر بتواند خودآموخته عمل کرده و عملا راهش را از انسان جدا کند. همین امر در میان بخشی از جامعه نگرانی ایجاد کرده است که اگر هوش مصنوعی توسعه یابد طبعا ما بیکار خواهیم شد و اگر بیکار شویم چگونه خرج زندگی مان را درآوریم؟! در پیچ و تاب چنین اضطرابی که البته بیراهم نیست، نمای دیگری هم وجود دارد؛ هوش مصنوعی زندگی انسان ها را به شکل چشمگیری بهبود بخشیده است. به عنوان مثال تاکسی های اینترنتی یک بازی برد_ برد برای راننده، مسافر و البته صاحبین تاکسی های اینترنتی پدید آورده است. ربات جراح ها عملا می توانند از فشار کاری جراحان بکاهند و به حجم خدمات درمانی قابل ارائه به بیماران اضافه کنند. همین امر به کاهش هزینه ها و افزایش دسترسی به خدمات درمانی منجر خواهد شد.
هوش مصنوعی می تواند در مقام یک مشاور به دولت خدمات دهد کمااینکه چندی پیش دولت رومانی به صورت رسمی از سامانه هوش مصنوعی خود به عنوان مشاور دولت، رونمایی کرد.[2] حجم سرمایه گذاری ها در سطح جهان برای توسعه هوش مصنوعی نیز خود موید استقبال و نفوذ بالای این فناوری است. با این حال در کشور ما شرایط متفاوت است. شاهد مثال آنکه پرونده سازمان ملی هوش مصنوعی عملا در بدو تاسیس مختومه شد! گرچه با بزرگ کردن دولت موافق نیستم اما بهتر آن بود که اگر بناست بودجه ای برای سازمان ملی هوش مصنوعی درنظر گرفته نشود چه بهتر اصلا تاسیس نمی شد![3] این حرکت دست کم از منظر سیاسی پیام مثبتی به جامعه، به ویژه جامعه نخبگانی کشور مخابره نمی کند. حال آنکه می دانیم دست کم در بخش های زیربنایی دولت ها متولی سرمایه گذاری و توسعه فناوری ها هم می شوند.
جامعه مدنی و توسعه هوش مصنوعی
جایگاه هوش مصنوعی در جوامع صرفا در محدوده کنش دولت قابل تعریف نیست. البته دولت بازیگر مهمی است اما صرفا یکی از بازیگران است و نه تنها بازیگر میدان. از این رو فرهنگ عامه و تجلی آن یعنی بخش خصوصی، می تواند به عنوان بازیگری مهم نقشی تعیین کننده ایفا کند. فرض مثال جامعه پزشکی کشور و مشخصا نظام پزشکی می توانند در برابر هوش مصنوعی به عنوان تهدید گارد بگیرند یا در مقابل با گسترش رشته هوش مصنوعی در سلامت، تاسیس رشته های جدید، سرمایه گذاری و همکاری در پروژه های متکی بر هوش مصنوعی به این فناوری به مثابه یک فرصت نگاه کنند.
در یک نمونه بسیار ساده اما بی نهایت مهم، جامعه دانشگاهی کشور اعم از جامعه پزشکی، مهندسی، متخصصین حوزه علوم انسانی و… می توانند با تاسیس انواع پایگاه داده، بستری برای متخصصین هوش مصنوعی فراهم آورند تا ایشان چالش های متعدد موجود را در قالب نرم افزار یا سخت افزار مرتفع سازند؛ به عنوان نمونه حتما خوانده یا شنیده اید که از نقاشی کودکان می شود به حالات روحی ایشان پی برد. فرض کنیم یک پایگاه داده شامل نقاشی کودکان تاسیس شود که در آن تحلیل روانشناسان کودک نیز درج شده باشد. طبعا امکان پذیر است تا متخصصین هوش مصنوعی در قالب نرم افزار یا سخت افزار ابزاری توسعه دهند که قادر به تفسیر نقاشی کودکان و ارائه تشخیص اولیه باشد.
چیزی شبیه به این مهم را به اتفاق همکارانم در شرکت نیماد و در قالب پایگاه داده سلامت رابین ارائه کرده ایم.[4] در این پایگاه داده حدود چهل هزار تصویر از گلبول های سفید خون و حدود ده هزار تصویر از سلول های سرطان خون به انضمام الگوریتم های تشخیصی اولیه به صورت رایگان در اختیار متخصصین هوش مصنوعی قرارگرفته است تا بستری برای توسعه هوش مصنوعی در سلامت در ایران و جهان باشد. در هر حالت آینده کشور را همین تصمیمات و کنشگری های امرزومان تعیین خواهد کرد. اینکه بخواهیم کنار بنشینیم و تماشاگر باشیم یا خود نقشی فعال ایفا کنیم، در اختیار خودمان است. می توانیم سهم و نقشی در جامعه جهانی ایفا کنیم، می توانیم تن به روزمرگی سپرده و با عدم همکاری، کارشکنی، انحصار و مانند این کشور را بیش از این از گردونه رقابت جهانی و مدنیت دورسازیم!